Στημένα παιχνίδια: Πώς τα… γονίδια «έστησαν» έναν αγώνα αγγλικού πρωταθλήματος;
Βράδυ Πέμπτης, 19 Μαΐου 1977. Τελευταία ημέρα της τελευταίας αγωνιστικής της πρώτης κατηγορίας του αγγλικού πρωταθλήματος. Οι δύο από τις τρεις ομάδες που έμελλε να υποβιβαστούν στη δεύτερη κατηγορία είχαν καθοριστεί βάσει του βαθμολογικού πίνακα, όμως η τρίτη θέση έμενε προς το παρόν ανοικτή. Οι υποψήφιες τρεις: Κόβεντρι, Μπρίστολ Σίτι και Σάντερλαντ. Η μοίρα τα ‘φερε έτσι, ώστε η Κόβεντρι με την Μπρίστολ να αγωνίζονται η μία ενάντια στην άλλη, σ’ αυτήν τη μάχη για την επιβίωση, ενώ η Σάντερλαντ θ’ αντιμετώπιζε μια ομάδα που είχε εξασφαλίσει την παραμονή της στην πρώτη κατηγορία, την Έβερτον.
🔷 Όχι, δεν συλλέξαμε τις παραπάνω πληροφορίες από κάποια κιτρινιασμένη αθλητική εφημερίδα της δεκαετίας του ’70, ούτε από κάποια διαδικτυακή σελίδα που αρέσκεται να θυμίζει στους ποδοσφαιρόφιλους ακολούθους της στιγμιότυπα του αγαπημένου μας αθλήματος από τον προηγούμενο αιώνα. Αντίθετα, η βασική μας πηγή για το παρόν κείμενο είναι ένα… βιβλίο βιολογίας, και συγκεκριμένα, το «The Selfish Gene» (= το εγωιστικό γονίδιο) του Ρίτσαρντ Ντόκινς. Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει ένα επιστημονικό μπεστ-σέλερ με το ποδόσφαιρο και, γενικότερα, τον αθλητισμό;
Στο ιδιαίτερα επιδραστικό του βιβλίο, ο Βρετανός εξελικτικός βιολόγος υποστηρίζει ότι η βασική μονάδα της εξέλιξης είναι το γονίδιο και όχι ο ατομικός οργανισμός, όπως είχε προτείνει ο «παππούς» της θεωρίας της εξέλιξης, Κάρολος Δαρβίνος, ή ακόμα και το βιολογικό είδος. Λόγω της φύσει εγωιστικής τους φύσης, τα γονίδια χρησιμοποιούν τους οργανισμούς ως μηχανισμούς για να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους.
Για να το επιτύχουν αυτό, τα γονίδια προγραμματίζουν τη συμπεριφορά και τα διάφορα σωματικά χαρακτηριστικά του οργανισμού, εντός του οποίου κατοικούν, με τρόπο που εξυπηρετεί το συμφέρον τους. Επίσης, όσο περισσότερο δύο άτομα μοιράζονται κοινό γενετικό υλικό, τόσο πιθανότερο είναι να συνεργαστούν μεταξύ τους. Έτσι, δεν είμαστε παρά «εργαλεία» στον αγώνα των γονιδίων για την επιβίωση.
Για να υποστηρίξει τη θεωρία του, ο Ντόκινς άντλησε ορισμένους όρους από τη θεωρία παιγνίων. Λόγω του ότι τα γονίδια είναι εγωιστικά, οι σχέσεις μεταξύ των οργανισμών στη φύση αποτελούν παίγνια μηδενικού αθροίσματος. Αυτό σημαίνει πως η νίκη του ενός συνεπάγεται την ήττα του άλλου, με αποτέλεσμα να υπάρχει πάντα ένας ξεκάθαρος νικητής κι ένας αδιαμφισβήτητος ηττημένος. Για παράδειγμα, όταν ένα λιοντάρι κυνηγάει μια αντιλόπη, είτε το λιοντάρι θα καταβροχθίσει την αντιλόπη, με αποτέλεσμα το λιοντάρι να νικήσει και η αντιλόπη να χάσει, είτε η αντιλόπη θα ξεφύγει από το λιοντάρι, με αποτέλεσμα η αντιλόπη να νικήσει και το λιοντάρι να λιμοκτονήσει.
Ωστόσο, πιο σπάνια, δύο μέρη μπορούν να συμμαχήσουν εναντίον ενός τρίτου ατόμου/ομάδας, σε ένα παιχνίδι μη-μηδενικού αθροίσματος. Σ’ αυτήν την περίπτωση, οι δύο σύμμαχοι δημιουργούν μία κατάσταση win-win. Για παράδειγμα, ένας εξημερωμένος σκύλος που «συμμαχεί» με τον άνθρωπο που τον υιοθετεί, προσφέρει στον άνθρωπο συντροφιά και ενίοτε προστασία από εξωτερικούς κινδύνους, σε αντάλλαγμα τροφής, στέγης, ιατρικής περίθαλψης. Έτσι, τόσο ο σκύλος όσο και ο άνθρωπος βγαίνουν κερδισμένοι.
🔷 Ας επιστρέψουμε τώρα στον «αγώνα για την επιβίωση» στην πρώτη κατηγορία του αγγλικού ποδοσφαίρου, το 1977, μεταξύ Κόβεντρι και Μπρίστολ. Όπως προείπαμε, μία εκ των Κόβεντρι, Μπρίστολ, και Σάντερλαντ, θα υποβιβαζόταν στη δεύτερη κατηγορία, με τις «Μαυρόγατες» κάπως πιο ευνοημένες αφού αντιμετώπιζαν τη βαθμολογικά αδιάφορη Έβερτον, στο Γκούντισον Παρκ στο Λίβερπουλ. Οι τρεις ομάδες που μας ενδιαφέρουν εδώ ισοβαθμούσαν με 34 βαθμούς, θέλοντας να αποφύγουν την καταδικαστική 20η θέση του πρωταθλήματος.
Έτσι, αν η Σάντερλαντ έχανε από την Έβερτον, μία ισοπαλία μεταξύ Κόβεντρι και Μπρίστολ θα αρκούσε για να εξασφαλίσει και στις δύο την παραμονή στην πρώτη κατηγορία. Όμως, από την άλλη μεριά, αν η Σάντερλαντ νικούσε, μία εκ των Κόβεντρι και Μπρίστολ θα έπεφτε κατηγορία. Επίσης, στο ενδεχόμενο που και οι δύο αγώνες έληγαν ισόπαλοι, με αποτέλεσμα οι τρεις ομάδες να ισοβαθμήσουν, θα υποβιβαζόταν η Κόβεντρι, ως η ομάδα με τη χειρότερη διαφορά τερμάτων.
Λόγω αυτής της συγκυρίας, η Μπρίστολ θα ήταν σε κάθε περίπτωση ασφαλής με ισοπαλία, ωστόσο η Κόβεντρι χρειαζόταν πάση θυσία τη νίκη προκειμένου να σιγουρέψει την παραμονή της στην πρώτη κατηγορία του αγγλικού πρωταθλήματος. Ορισμένες αναμετρήσεις είχαν επαναπρογραμματιστεί για να διεξαχθούν αυτό το βράδυ Πέμπτης, λόγω συσσώρευσης αγώνων. Αν και οι δύο αναμετρήσεις θα παίζονταν θεωρητικά ταυτόχρονα, ο αγώνας μεταξύ Κόβεντρι και Μπρίστολ Σίτι στην πραγματικότητα ξεκίνησε με πέντε λεπτά καθυστέρηση.
Ο λόγος ήταν ότι πολλοί οπαδοί των φιλοξενουμένων που ταξίδευαν προς το το Χάιφιλντ Ρόουντ, για να παρακολουθήσουν τον αγώνα της ομάδας τους, κόλλησαν στην κίνηση, με αποτέλεσμα η έναρξη του αγώνα να καθυστερήσει για να αποφευχθεί ο συνωστισμός του πλήθους. Έτσι, το αποτέλεσμα του αγώνα Έβερτον-Σάντερλαντ, που ξεκίνησε στην ώρα του, έγινε γνωστό στο Κόβεντρι πριν τελειώσει το εκεί παιχνίδι. Αυτή η λεπτομέρεια είναι κομβικής σημασίας για την ιστορία μας.
🔷 Το Κόβεντρι-Μπρίστολ αποτελούσε ένα τόσο σημαντικό γεγονός, ώστε ένας δικαστής του Μπρίστολ διέκοψε τις εργασίες του δικαστηρίου του νωρίτερα, ώστε οι ένορκοί του να μπορέσουν να παρευρεθούν στο ματς. Ο αγώνας εξελίχθηκε με καταιγιστικό ρυθμό, με αμφότερες τις ομάδες να σκοράρουν εξαιρετικά γκολ και τη δράση να εκτυλίσσεται εναλλάξ στις δύο πλευρές του γηπέδου. Το σκορ άνοιξε ο Τόμι Χάτσισον της Κόβεντρι στο 15′, με τον Σκωτσέζο να διπλασιάζει τα τέρματά του στο 51′. Ο Τζέρι Γκόου της Μπρίστολ μείωσε τη διαφορά για την ομάδα του, ενώ στο 80′ ένα γκολ του Ντόνι Τζίλις έφερε το σκορ ισόπαλο στο 2-2.
Δύο λεπτά πριν το τέλος της αναμέτρησης, έφτασε στο γήπεδο η είδηση ότι η Σάντερλαντ είχε χάσει από την Έβερτον. Ο προπονητής της Κόβεντρι, Τζίμι Χιλ, δεν έχασε στιγμή να ανακοινώσει το αποτέλεσμα του κρίσιμου αγώνα της Σάντερλαντ. Αμέσως, έτρεξε προς το θεωρείο, κρατώντας στα χέρια του το αποτέλεσμα του Έβερτον-Σάντερλαντ, ουρλιάζοντας: «Βάλ’ το στον πίνακα!». Συνεπώς, οι εκφωνητές ανακοίνωσαν το τελικό αποτέλεσμα του Γκόυντισον Παρκ μέσω των μεγαφώνων, το οποίο αναγράφηκε επίσης στον ηλεκτρονικό πίνακα στην άκρη του γηπέδου.
Και οι 22 παίκτες που βρίσκονταν στον αγωνιστικό χώρο, όταν διάβασαν το τελικό αποτέλεσμα της ιδιαίτερα σημαντικής για όλους τους αναμέτρησης, συνειδητοποίησαν τότε ότι δεν είχαν λόγο να συνεχίσουν να προσπαθούν για να αποσπάσουν τη νίκη από την αντίπαλη ομάδα. Τώρα, η προσπάθεια κάθε ομάδας να σκοράρει γκολ για να κερδίσει τον αγώνα θα εγκυμονούσε τον κίνδυνο να αφήσει ακάλυπτη την άμυνά της, με αποτέλεσμα να δεχθεί γκολ, να ηττηθεί και να κινδυνεύσει να υποβιβαστεί. Η ισοπαλία ήταν πλέον αρκετή για τη διάσωση τόσο της Μπρίστολ, όσο και της Κόβεντρι.
«Οι υποστηρικτές [των δύο ομάδων] που ήταν σφοδροί αντίπαλοι λίγα δευτερόλεπτα πριν όταν ο Ντον Τζίλις εξαπέλυσε στο 80ό λεπτό το γκολ της ισοφάρισης για την Μπρίστολ, ξαφνικά ενώθηκαν σε έναν συνδυασμένο πανηγυρισμό. Ο διαιτητής Ρον Τσάλις παρακολουθούσε αβοήθητος ενώ οι παίκτες κλοτσούσαν την μπάλα με λίγη ή καθόλου προσπάθεια να ανακόψουν τον παίκτη που την είχε στην κατοχή του».
Η Σάντερλαντ, που ήταν η «ριγμένη» της όλης υπόθεσης, υπέβαλε τα παράπονά της σχετικά με το περιστατικό στην ποδοσφαιρική ομοσπονδία, η οποία, όμως, έπειτα από σχετική της έρευνα, απάλλαξε την Κόβεντρι και την Μπρίστολ από οποιαδήποτε κατηγορία. Το παιχνίδι, όμως, μεταξύ των δύο ομάδων έμεινε γνωστό στην Ιστορία ως «το παιχνίδι της ντροπής» και ο Τζίμι Χιλ δέχτηκε την επίπληξη της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας για τη συμπεριφορά του στη διάρκεια του αγώνα.
Όπως παρατηρούσε ο Ντόκινς, ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος μετατράπηκε ως δια μαγείας, μέσω της έλευσης μιας είδησης από τον έξω κόσμο, σε παιχνίδι μη-μηδενικού αθροίσματος. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι συνήθως οι οπαδοί προτιμούν οι παίκτες δύο αντίπαλων ομάδων να «σφάζονται» μεταξύ τους, δίνοντάς τα όλα προκειμένου να επικρατήσουν νικώντας τον «εχθρό», ωστόσο, η ζωή καμιά φορά ευνοεί τη συνεργασία και την αλληλοβοήθεια εις βάρος του ανταγωνισμού, ακόμα και σε έναν θεμελιωδώς εγωιστικό κόσμο.
🔷 Κι αυτό συμβαίνει διότι, ορισμένες φορές, ακριβώς αυτό το εγωιστικό μας συμφέρον μάς υπαγορεύει να «συνωμοτήσουμε» με κάποιον άλλον, προκειμένου να επιτύχουμε ένα αποτέλεσμα που ευνοεί και τους δύο, ή έναν κοινό σκοπό. Αν αναρωτιόσασταν, λοιπόν, πώς τα γονίδια θα μπορούσαν να «στήσουν» ένα ποδοσφαιρικό αποτέλεσμα, ο Ρίτσαρντ Ντόκινς στο πολυσυζητημένο του βιβλίο «The Selfish Gene», από τη μακρινή δεκαετία του 1970, σας επεφύλασσε μία επιστημονικά εμπεριστατωμένη απάντηση.
